De preventieparadox: waarom het zo moeilijk is om budget te krijgen voor iets wat nog niet gebeurd is

Het probleem met problemen die er niet zijn

De beste brandweer is die brandweer die nooit hoeft uit te rukken. Maar probeer dat maar eens uit te leggen als je budget moet verdedigen. Dit is de kern van de preventieparadox: succesvolle preventie is per definitie onzichtbaar.

Een directeur van een zorginstelling vertelde laatst: “We hebben drie jaar geleden flink geïnvesteerd in werkdrukpreventie. Nu vraagt het bestuur zich af of we dat geld niet beter kunnen besteden. Ze vergeten dat we toen op het randje van een burn-outgolf stonden.”

Het menselijk brein is geprogrammeerd om te reageren op acute problemen, niet op sluimerende risico’s. Een medewerker die uitvalt met burn-out krijgt alle aandacht. Tien medewerkers die níét uitvallen omdat ze tijdig ondersteund werden? Niemand die het opmerkt.

Waarom traditionele businesscases niet werken voor preventie

De klassieke ROI-berekening faalt bij preventie. Je kunt niet meten wat er niet gebeurd is. Toch blijven organisaties vasthouden aan dezelfde financiële modellen die ze gebruiken voor machines en software.

TNO ontwikkelde de KOBA-DI-tool (Kosten-Baten Tool Duurzame Inzetbaarheid) die laat zien dat investeren in verzuimpreventie wel meetbaar rendement oplevert. Analyses tonen aan dat iedere euro die je investeert in duurzame inzetbaarheid gemiddeld 1,70 euro oplevert. Dit komt door lager ziekteverzuim, minder personeelsverloop en hogere productiviteit.

Een niet duurzaam inzetbare medewerker kost volgens de KOBA-DI analyses jaarlijks gemiddeld 10.000 euro aan productiviteitsverlies. Voor een organisatie met 250 medewerkers, waarvan 10% kampt met inzetbaarheidsproblemen, betekent dit een jaarlijkse kostenpost van 250.000 euro. Een investering van 100.000 euro in verzuimpreventie kan dus een besparing van 170.000 euro opleveren.

Dit gaat niet over yoga of smoothies. Het gaat over ergonomische werkplekken, werkdrukmanagement, vroegsignalering, mentale ondersteuning en goed leiderschap.. Over systemen die voorkomen dat mensen uitvallen.

De verborgen kosten van wachten tot het te laat is

Wat kost het als je beste projectleider uitvalt? Niet alleen het verzuimloon en de vervanging. Denk aan de vertraagde projecten, de ontevreden klanten, het overbelaste team dat de taken moet opvangen, de kennis die tijdelijk niet beschikbaar is.

Een HR-directeur rekende het voor: “Eén burn-out van een senior medewerker kost ons minimaal 75.000 euro. Dat is alleen wat we kunnen meten. De echte schade is veel groter.”

Preventie kost geld. Geen preventie kost kapitalen.

Zo maak je preventie meetbaar zonder in de ROI-val te trappen

Stop met zoeken naar de perfecte businesscase. Begin met het verzamelen van de juiste signalen. Meet niet alleen verzuim, maar kijk breder. Wat is de vitaliteitsscore van teams? Hoeveel mensen geven aan dat het zwaar wordt? Zie je patronen in werkdruk over tijd? En hoeveel medewerkers maken gebruik van preventieve ondersteuning?

Bij Van Altena & De Jongh maken we preventie meetbaar op verschillende manieren. Onze bedrijfsartsen signaleren patronen vanuit de spreekkamer en bespreken deze trends met leidinggevenden en HR. In SMO’s delen ze inzichten op hoofdlijnen. Daarnaast doen we gestructureerd onderzoek met de Inzichtscan. Die richt zich specifiek op mensen in het oranje gebied. Nog niet uitgevallen, maar wel kwetsbaar. Niet om achteraf te bewijzen dat preventie werkt, maar om te zien waar je nu moet ingrijpen.

Het gesprek anders voeren met je bestuur

Frame preventie niet als kostenpost maar als investering in continuïteit. Een bestuurder die dit begreep, formuleerde het zo: “We verzekeren ons toch ook tegen brand? Dit is een verzekering tegen uitval van ons belangrijkste kapitaal: onze mensen.”

Gebruik verhalen naast cijfers. Vertel over die afdeling waar de werkdruk explosief steeg door een grote opdracht, maar waar niemand uitviel omdat jullie preventief hadden ingegrepen. Laat teamleiders vertellen wat het betekent dat hun mensen veerkrachtig blijven.

Koppel preventie aan strategische doelen. Groeiambities? Dan heb je mensen nodig die de extra mijl kunnen gaan. Innovatie? Dan moet er ruimte zijn om te experimenteren zonder over grenzen te gaan. Klanttevredenheid? Begint bij medewerkers die met plezier werken.

De rol van de bedrijfsarts als strategisch adviseur

Moderne bedrijfsartsen willen meer zijn dan poortwachter. Ze willen organisatieadviseur zijn, sparringpartner voor directie en HR. Ze zien patronen in de spreekkamer die wijzen op systeemproblemen.

Een ervaren bedrijfsarts vertelde: “In mijn spreekuur zie ik de effecten van beleidskeuzes. Als drie mensen van dezelfde afdeling met vergelijkbare klachten komen, is dat geen toeval. Dat is een signaal dat de organisatie moet oppikken.”

Geef je bedrijfsarts de ruimte om preventief te adviseren. Gebruik hun expertise voor meer dan alleen verzuimbegeleiding. Die samenwerking tussen arts, HR en directie is de sleutel tot effectieve preventie.

Begin klein, maar begin vandaag

Je hoeft niet meteen het hele preventiebudget om te gooien. Start met één afdeling waar de signalen op oranje staan. Meet niet alleen het verzuim, maar ook de energie en betrokkenheid. Documenteer wat je doet en wat er gebeurt.

Na zes maanden heb je een verhaal. Geen perfecte ROI, maar wel bewijs dat preventie werkt. Gebruik dat verhaal om de volgende stap te zetten.

De preventieparadox los je niet op door hem te ontkennen. Je lost hem op door anders te kijken naar waarde. Door te accepteren dat de beste investering soms die investering is waarvan je hoopt dat je hem nooit terugziet in de cijfers.

Want een organisatie zonder verzuim is geen utopie. Het is het resultaat van consequent investeren in preventie, ook als je de waarde ervan niet direct kunt bewijzen.

Wil je weten hoe je preventie zichtbaar maakt in jouw organisatie?

Ontdek hoe de Inzichtscan vroege signalen oppikt voordat ze problemen worden.